प्रातः कर दर्शनं मन्त्र

         प्रातः कर दर्शनं मन्त्र 

कराग्रे वसते लक्ष्मी करमध्ये सरस्वती । 
करमुले तू गोविन्दं प्रभाते कर दर्शनम् ॥

 अर्थात - मेरे हाथ के अग्रभाग में भगवती लक्ष्मी का निवास है । मध्य भाग में विद्यादात्री सरस्वती और मूल भाग मे भगवान विष्णु का निवास है । अतः प्रभातकाल में मैं इनका दर्शन करता हूं ।

इस श्लोक मे धन की देवी लक्ष्मी, विद्या की देवी सरस्वती और अपार शक्ति के दाता, सृष्टि के पालन हार भगवान विष्णु की स्तुति की गई है, ताकि जीवन में धन विद्या और भगवत कृपा की प्राप्ति हो सके ।


Comments

Post a Comment

Thanks for comment

Popular posts from this blog

संस्कृत-साहित्य की प्रमुख पुस्तकों के मङ्गलाचरण

Image
1.  बुद्धचरितम् - अश्वघोष - प्रथम शताब्दी,  इक्ष्वाकुवंशार्णवसम्प्रभूतः प्रेमाकरश्चन्द्र   इव प्रजानाम् । शाक्येषु साकल्यगुणाधिवासः शुद्धोदनाख्यो नृपतिर्वभूव ॥ - वस्तुनिर्देशात्मक, इन्द्रवज्रा छन्द, रूपक अलङ्कार, वर्णन- जम्बुद्वीपस्य राजकुले शाक्यवंशः एव दोषरहितः अस्ति । राजा - शुद्धोदन । 2. स्वप्नवासवदत्तम् -  भास- भाष गोत्र, धावक - उपाधि, प्रथम शत्ताब्दी,  उदयनवेन्दुसवर्णावासवदत्ताबलौ बलस्य त्वाम् ।  पद्यावतीर्णपूर्णौ वसन्तकम्रौ भुजौ पाताम् ॥ - आशीर्वादात्मक मङ्गलाचरण, अष्टपदा नान्दी, च पत्रावली नान्दी, आर्या छन्द, बलराम स्तुति । भरतवाक्य - इमां सागरपर्यन्तां हिमवद्विन्ध्यकुण्डलाम् ।    महीमेकातपत्राड्कां राजसिंहः प्रशास्तु नः ॥ 3. अभिज्ञानशाकुन्तलम् - महाकवि कालिदास, 7अङ्क, प्रथम शत्ताब्दी,       या सृष्टिः स्रष्टुराद्याः वहति विधिहुतं या हविर्या च होत्री,       ये द्वे कालं विधत्तः श्रुति विष्यागुणा या स्थिता व्याप्य विश्वम् ।      यामाहुः सर्वबीज प्रकृतिरिति यया प्राणिनः प्राणवन्तः,      प्रत्यक्षाभिः प्रपन्नस्तनुभिरवतु वस्ताभिरष्टाभिरीशः ॥ - आशीर्वादात्मक मङ्
Read more

अर्थसंग्रहः अनुसार धर्म विवेचनम्

                            प्रस्तावना   -   अर्थसंग्रह इति नामकरणस्य अभिप्राय अस्ति - ‘अर्थानां मीमांसाशास्त्रप्रतिपादितानां विषयाणां संग्रहः’ मीमांसा शास्त्रे प्रतिपादित विषयाणां एकत्र संग्रह वर्तत्ते । इति दृष्टवा लौगाक्षिभास्करः ‘पूर्वमीमांसा अर्थसंग्रहः’ नामकं प्रकरणं मीमांसा सूत्रस्य उपरि लिखितम् अस्ति ।      अस्मिन् ग्रन्थे ‘धर्म स्वरूपस्य’ विचारः जैमिनीय सिद्धान्तस्य विवेचनस्य विषयं अस्ति ।      जैमिनीय सूत्रस्य प्रथम सूत्रम् - ‘अथातो धर्मजिज्ञासा’ अस्ति । अत्र ‘अथ’ शब्दः वेदाध्ययनानन्तर्य वचनः । ‘अतः’ शब्दो हि वेदाध्ययनस्य दृष्टार्थत्वं ब्रूते । मीमांसाशास्त्रस्य उद्देश्यः धर्मस्य व्याख्या करणीयम् अस्ति । कुमारिलभट्टः कथयति - ‘धर्माख्यं विषयं वक्तु मीमांसायाः प्रयोजनम् ” । अर्थात् - धर्मस्य विषये कथनम् मीमांसादर्शनस्य प्रयोजनम् अस्ति । धर्मः किम च तस्यः लक्षणं –   1. लौगाक्षिभास्करस्य अनुसारं - यागादिरेव धर्मः ।       लक्षणम् - वेद प्रतिपाद्यः प्रयोजवदर्थो धर्मः । 2. औपदेव्याः अनुसारं - वेदेन प्रयोजनामुद्दिश्य विधीयमानोऽर्थो धर्मः ।  यथा - यागादि ।
Read more

वेदान्त दर्शनम्

Image
                                                          वेदान्त दर्शनम्     वेदान्त दर्शनम् =  महर्षि  बादरायणः वेदान्त सार = सदानन्दयोगिन्द्रः वेदान्त सार लक्षणानि वेदान्तः-वेदान्तो नामोपनिषत्प्रमाणं तदुपकारिणि शारीरिकसूत्रादीनि च। अनुबन्धः-तत्रानुबन्धो नामाधिकारिविषयसम्बन्धप्रयोजनानि। अधिकारी :-अधिकारी तू विधिवत् अधीतवेदवेदाङ्गत्वेन आपाततः अधिगताखिलवेदार्थः अस्मिन जन्मनि जन्मान्तरे वा काम्यनिषिद्धवर्जनपुर:सरं नित्यनैमित्तिकप्रायश्चित्तोपासनानुष्ठानेन निर्गतनिखिलकल्मषतया नितान्त- निर्मलस्वान्तः साधनचतुष्टयसम्पन्नः प्रमाता। काम्यानि:-काम्यानि स्वर्गादीष्टसाधनानि ज्योतिष्टोमादीनि। निषिद्धानिः-निषिद्धानि नरकाद्यनिष्टसाधनानि ब्राह्मणहननादीनि। नित्यानिः-नित्यानि अकरणे प्रत्यवायसाधनानि सन्ध्यावन्दादीनि। नैमित्तिकानि:-नैमित्तिकानि पुत्रजन्माद्यनुबन्धीनि जातेष्ट्यादीनि। प्रायश्चित्तानिः-प्रायश्चित्तानि पापक्षयसाधनानि चान्द्रायणादीनि। उपासनानि: – सगुणब हमविषयमान सव्यापार रूपाणि शाण्डिल्यविद्यादीनि। साधनचतुष्टयम्- शमः-शमः तावत् श्रवणादिव्यतिरिक्तविषयेभ्यो म
Read more